Het Kerkje

Geschiedenis kerkje

Marke Laag-Soeren

Voor het ontstaan van dit kerkje moeten we terug in de geschiedenis van  Laag-Soeren en  het kerkelijk leven in die tijd. In de middeleeuwen zo rond 1500 stonden in onze omgeving drie kerken. Dat waren de kerken van Hall, Ellecom en Spankeren. In die tijd vormden Spankeren en Laag-Soeren één Marke, evenals Dieren en Ellecom. Gezamenlijk vormden ze de latere Gemeente Dieren, weer later door samenvoeging met Velp/ Rheden de huidige Gemeente Rheden.

De Marke Laag-Soeren werd in het zuiden (aan de Dierense kant) begrensd door voorheen de Geitenbergweg,  later de Imboslaan. In dit aan Dieren grenzende gebied stonden slechts enkele boerderijtjes en de gronden bestonden vooral uit zand met heide en opslag. De grens tussen de dorpen Dieren en Laag-Soeren werd tot voor kort gevormd door deze Imboslaan.Het kerkelijk grondgebied was gelijk aan het grondgebied van de Marke Spankeren/Laag-Soeren. Hoewel Dieren nu opgeschoven is richting het noorden, behoort kerkelijk gezien dit gebied nog steeds tot de Hervormde Gemeente Spankeren, Laag-Soeren en Dieren Noordoost. Van uit Laag-Soeren ging men toen via de Soerense Enk, over de huidige Priesnitzlaan naar de kerk van Spankeren.

 

De eerste kerk

De eerst bekende aanzet tot een kerkgebouw in Laag-Soeren zelf, is gedaan door Jut van Breukelerwaard ( 1786 tot 1874 ). Nadat hij het Huis Laag-Soeren in 1849 gekocht had van C. O. van Kesteren begon hij in ca 1850 met de bouw van zijn Geneeskundige Badinrichting  Bethesda, nu Landgoed Laag-Soeren. De voorzijde van het eerste gebouw was in zuidelijke richting gesitueerd.

De kern van Laag-Soeren lag  toen op de Enk  (rond om het Priesnitzmonument ) en Jut van Breukelerwaard wilde het dorp Laag-Soeren ontwikkelen op dit hoger gelegen gebied. Hij gaf een aanzet door te beginnen met de bouw van een torentje in de bosrand ten westen van de Enk. Dit Torentje werd totaal verwaarloosd en in ± 1955 gesloopt.

 

Rechtzinnig en vrijzinnig hervormden

Het dorp Laag-Soeren is nadien meer uitgebreid aan de noordzijde van het oorspronkelijke landgoed maar ten zuiden. Dit werd mogelijk gemaakt door de verbeterde waterafvoer in dit relatief natte gebied. Eind 19e eeuw ontwikkelden zich hier twee kerkelijke stromingen. De Vrijzinnige Hervormden gingen in Spankeren ter kerke en de rechtzinnige of  Orthodoxe Hervormden gingen in Hall ter kerke. Door de Rechtzinnige Hervormden werd in 1899  een gebouw voor Orthodoxe Evangelisatie en het houden van Godsdienstoefeningen gesticht aan de van  Zwietenlaan. Het heette Eltheto maar werd in de volksmond  ”De Kapel“ genoemd.

Trouwen en dopen geschiedde in Hall omdat de Kapel geen officiële Kerk was. In 1955 gingen beide groeperingen samen verder in de Nederlands Hervormde Gemeente Spankeren, Laag-Soeren en Dieren Noordoost. Wel werden er nog enkele jaren afwisselend diensten gehouden in de beide gebouwen. De Kapel is nu verbouwd tot woonhuis.

 

Vrijzinnige kerk

Van uit de Vrijzinnige Hervormden ontstond rond 1909 steeds meer de behoefte om tot het stichten van een eigen kerkgebouw te komen. De reden daartoe was de grote afstand naar Spankeren, welke lopend of per fiets moest worden afgelegd. Om dat te voorkomen werden er wel Godsdienstoefeningen en Bijbellezingen gehouden in Café Berends op de plaats waar  nu Restaurant de Harmonie is en in het toenmalige Café van de wed. Plant, later Bielleman aan de Jut van Breukelerwaardlaan 6. Ook gebeurde dat soms in de dependance Sprengenoord van Bethesda. Door de opkomst en vergroting van Bethesda in 1885 en 1917 ontwikkelde Laag-Soeren zich in een hoog tempo. Het dorp profiteerde mee en dus ontstond er steeds meer behoefte aan een eigen Soerense Kerk, ook voor de steeds grotere aantallen gasten, die Laag-Soeren bezochten. Tussen 1909 en 1911 probeerden initiatiefnemers G.Gerbrands en Ds. J.W.C.Ort , ( 1907-1911 en 1927-1946 ) in een Commissie voor Kerkbouw een begin te maken o.a. door de Curatoren van Bethesda om grond te vragen en zamelden ze geld in bij de inwoners. Men schatte 4 à 5 duizend gulden nodig te hebben voor de bouw van een eigen kerkgebouw. Ds.Ort verbleef van 1911 tot 1927 in Indonesië en in die tussentijd gebeurde er weinig of niets met de plannen voor een eigen kerk. Na terugkomst van Ds.Ort  pakte hij de draad weer op. Men ging  weer verder met de plannen, vooral omdat de wens voor een eigen kerkgebouw gegroeid was en het kerkbezoek aan Spankeren, vanwege de lastige bereikbaarheid op bezwaren bleef stuiten en dan ook terug liep. Ook was men het houden van gebedsdiensten in een café zat. Overleg met de Evangelisatie om in hun gebouw ook diensten te mogen houden liep op niets uit.

 

De Heidekapel

In 1932 werd geprobeerd de nodige gelden bijeen te brengen, men had 3.000 gulden bij elkaar gespaard maar er ontbrak nog ca. 2500 gulden om het gebouw te kunnen realiseren. Met startte toen een landelijke campagne voorzien van teksten en een eerste ontwerp om van elke Kerkelijke Gemeente  in Nederland  5 gulden geschonken te krijgen. Of dit lukte staat nergens vermeld maar klaarblijkelijk is het geld er wel gekomen. Door de lange duur van het hele voorbereidingsproces was de oorspronkelijk, in 1911 door Bethesda toegezegde grond, intussen verkocht. Uiteindelijk werd grond verkregen (Bethesda was intussen failliet) met ook hulp van dhr.Voûte te Laag-Soeren. Het stuk grond was/is gelegen  “ Aan den zandweg naar Eerbeek “ zoals men die weg destijds noemde. De weg heet nu Eerbeekseweg. Hier werd de Heidekapel gebouwd (die we nu Kerkje noemen).

Op 8 februari 1935 werd  de Commissie Kerkbouw Laag-Soeren opgeheven en werd de Jut van Breukelerwaardstichting opgericht .Genoemd dus naar de stichter van Bethesda en tevens de bouwer van het eerste kerktorentje op de Enk van Laag-Soeren.  Ook de grond werd per die datum overgedragen aan die stichting.

 

Het gebouw

Het kerkje werd ontworpen door G..Feenstra  architect BNA te Arnhem. Hij werkte onder invloed van de Delftse School en gaf het kerkje een Skandinavische indruk door de toepassing van veel blank houtwerk in het interieur. Het werd gebouwd door aannemer H.Plant te Laag-Soeren, die ook het timmerwerk verzorgde. De basis vorm is een grote A, te zien op de foto`s van het interieur.

De hoogte van het gebouw is 9.60 m. Het  hoogste punt van de spits is 16.10 m. De afmetingen van het grondpatroon bedragen 7×14.00 m. De kosten van het bouwen, de inrichting en de architectkosten bedroegen f.7.619,95. Het metselwerk werd verricht door H.Gieteling uit Leuvenheim. Het schilder en glaswerk werd door  Fa. Anderson uitgevoerd en het ijzerwerk door smederij A.Blankenspoor, beiden uit Laag-Soeren.

Voor het metselwerk zijn “Vecht”formaat stenen gebruikt en in kettingverband gemetseld. Kleur van de stenen z.g. “Appelbloesem “ de favoriete kleur van architect G. Feenstra.Men heeft in het metselwerk diep terug liggende voegen toegepast. Toren en bol staan op een hoekijzer constructie. Het rechthoekige torengedeelte is bekleed met redceder hout . De roodkoperen bol is in segmenten in de vorm  bananenschillen  uitgeklopt in een houten mal en daarna op een houten binnenwerk met felsnaden samengebouwd.

Het uurwerk is in 1935 gebouwd door Uurwerkfabriek  Jos van de Kerkhof uit Aarle-Rixle in N. Brabant. Het is een slingeruurwerk. Het heeft twee gewichten, één voor het uurwerk en één voor het slagwerk. Beide worden twee maal per 24 uur elektrisch opgewonden. Het starten en stoppen daarvan geschied d.m.v. een ingenieus hefboomstelsel. Met stangen en conische tandwielen worden de wijzers in de toren aangedreven. De binnenzijde van het gebouw bestaat uit de kerkzaal, een consistoriekamer en een hal met een toilet en een trap naar het balkon. Op het balkon zijn ook zitplaatsen en tevens is daar een elektronisch Johannesorgel geplaatst. Ook het uurwerk staat daar opgesteld. Tot 1978 was er in de zaal aan iedere zijkant een gangpad en brede banken in het midden Deze opstelling is in 1978 gewijzigd in een middenpad en voorin twee rijen stoelen.

Het aantal zitplaatsen in de zaal was ca.100. I.v.m. de gebruikersvergunning is dat voor de zaal momenteel 86 zitplaatsen op een vloeroppervlak van  96 m2. De banken, kansel en tafel zijn gemaakt van  Amerikaans grenenhout. De wandbetimmeringen en de betimmering van het binnendakbeschot zijn van vuren schrootjes. De raampartijen zijn van eikenhout. Tijdens de Oorlogswinter werd de kerk door soldaten en  ook door evacués gebruikt. Veel dakpannen en het grote raam aan de zuidzijde werden vernield door een dichtbij gevallen en ontplofte V-1.

In 2000 is het raam aan de zuidkant vernieuwd, wederom van eikenhout en in de oorspronkelijke vormen. Het benodigde geld voor dit onderhoud werden bijeen gebracht door het houden van o.a. een kerkenmarkt, inzamelingsacties onder de Soerense bevolking en subsidies van Gemeente en Provincie Gelderland. Over enkele jaren zal het raam aan de noordkant aan vervanging toe zijn.

De verwarming bestond tot 1962 uit een kolengestookte potkachel welke in dat jaar werd vervangen door een olie gestookte heteluchtkachel. In 1971 werd deze opgevolgd door een hetelucht gaskachel en sinds 2005  verzorgd een hoogrendement hetelucht kachel de verwarming van de kerk.

Het drieluik met de tekst: ” Bij U is de bron des levens” legt via het water de verbinding tussen de kerk van Spankeren en de kerk van Laag-Soeren. In het midden van de  voorstelling stroomt het water als de bronnen ( sprengen ) in Laag-Soeren.
Een echte naam heeft het kerkje nooit gekregen. In de folder waarmede men in 1932 probeerde landelijk geld in te zamelen wordt de naam Heidekapel gebruikt. Waarschijnlijk, omdat de gronden ten oosten van het kerkje destijds Leuvenheimse hei werden genoemd en vroeger met heide bedekt waren. Gebruikelijk was de naam Ned. Hervormde Kerk en in Laag-Soeren spreekt men gewoon  van
De Kerk of het kerkje.

De inwijdingsdienst van de kerk vond plaats op zondag 6 oktober 1935.